Η Τριμερής του Καΐρου και η σημασία της
Του ΜΑΡΙΟΥ ΕΥΡΥΒΙΑΔΗ
Αναντίλεκτα η Τριμερής του Καΐρου της 8ης Νοεμβρίου ανάμεσα στα Μεσογειακά κράτη Αιγύπτου, Κύπρου και Ελλάδας, αποτελεί ουσιαστικό βήμα για την δημιουργία ενός υποσυστήματος συνεργασίας και ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο που θα συμπεριλαμβάνει και άλλα κράτη. Η αξία της εντοπίζεται σε δυο επίπεδα. Το πρώτο και στη πρώιμη αυτή φάση καθοριστικό, κατ´ εμέ, είναι στο επίπεδο συμβολισμού και διακήρυξης αρχών. Το δεύτερο αφορά στην ουσία- κατά πόσο δηλαδή θα αποφέρει απτά αποτελέσματα επί του προκειμένου.
Ορισμένοι ίσως να μειδιούν ειρωνικά με την αναφορά σε συμβολισμούς και ζητήματα αρχών. Είναι διότι αγνοούν ή, ακόμη χειρότερα, είναι πεπεισμένοι ό,τι αυτά δεν έχουν σημασία και ότι ο ισχυρός, ο εκβιαστής και ο “τραμπούκος” (του συστήματος ή της γειτονιάς) αρπάζει ότι θέλει χωρίς καμία συνέπεια ή κόστος. ´Ομως δεν έχουν έτσι τα πράγματα. Διότι αν είχαν έτσι, τα περισσότερα διεθνή προβλήματα δεν θα υφίστανται. Θα επικρατούσε η “ειρήνη” του κάθε “τραμπούκου”.
Στην μετά τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο εποχή, ο πόλεμος, η χρήση βίας και η απειλή χρήσης βίας για την επίλυση διαφορών ανάμεσα στα κράτη έχουν προγραφεί από την Χάρτα του ΟΗΕ. Η Χάρτα του ΟΗΕ αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο νομιμότητας του μεταπολεμικού συστήματος διατήρησης της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας και αφορά σε όλα τα κράτη, είτε αυτά είναι μέλη του ΟΗΕ ή όχι. Είναι γι αυτό που μεταπολεμικά κανένα κράτος δεν αποδέχεται να στιγματίζεται ως “επιδρομικό” (aggressor), και/ ή“επιθετικό” ως προς την συμπεριφορά του έναντι άλλων κρατών. Και ότι κάθε κράτος επιμένει ότι οι πράξεις του είναι συμβατές με την Χάρτα του ΟΗΕ, το διεθνές δίκιο και τις διεθνείς συμβάσεις -κοντολογίς με την διεθνή νομιμότητα. Και ότι όχι αυτό, αλλά το “άλλο”, είναι που καταπατά την διεθνή νομιμότητα και ως εκ τούτου αποτελεί απειλή και υποσκάπτει την διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Είναι γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο που καμία συνέπεια πολέμου δεν έχει γίνει αποδεκτή μεταπολεμικά, γεγονός πού γνωρίζουν πολύ καλά στη περιοχή μας, κράτη όπως το Ισραήλ και η Τουρκία.
Κανένας στόχος και καμία στρατηγική δεν είναι επιτεύξιμες χωρίς την “κατοχή του ηθικού πεδίου της μάχης”. Μπορεί στην διαμάχη της με την Κύπρο η Τουρκία να διακηρύττει και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το πράττει, σχεδόν καθημερινά, ότι οι πράξεις της είναι συμβατές, με το διεθνές δίκαιο και ότι αυτές προκύπτουν από την Σύμβαση του ΟΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας την οποία η Άγκυρα επικαλείται, μεν, αλλά αρνείται επιδεικτικά να υπογράψει. Ωστόσο οι πράξεις της και οι διακηρύξεις της εντάσσονται σε μια πολιτική εκβιασμών και καταναγκασμού που την αφήνουν διεθνώς εκτεθειμένη, έστω και αν οι Δυτικοί σύμμαχοί της αρνούνται να την δακτυλοδείξουν.
Το ότι η Τουρκία απέτυχε παταγωδώς να κερδίσει πρόσφατα μια μη μόνιμη θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, παρά την παγκόσμια και πολυδάπανη εκστρατεία της, δεν σχετίζεται άμεσα με την βουλιμική της συμπεριφορά έναντι στη Κύπρο. Σχετίζεται όμως αθροιστικά, με την ηγεμονική και “ετσιθελική” της συμπεριφορά. Επιπλέον η “αυτοπεποίθησή” της δια στόματος Αχμέτ (γνωστού επίσης και ως “Μηδενικά Προβλήματα”) Νταβούτογλου ακόμη και τη παραμονή της ψηφοφορίας ότι “αποκλείεται” να μην κερδίσει η Τουρκία, είναι ένα ακόμη δείγμα ότι η ´Αγκυρα λειτουργεί σε ένα περιβάλλον πολιτικών παραισθήσεων, κάτι που επισημαίνεται από πληθώρα επιφανών Τούρκων.
Η Διακήρυξη του Καΐρου, και αυτό το σημαντικό στοιχείο επισημαίνει ο Έλληνας ΥΠΕΞ Ευάγγελος Βενιζέλος στη σχετική ενημέρωση που έκανε στον Έλληνα Πρόεδρο, “προσκαλεί” της χώρες της περιοχής, την Τουρκία δηλαδή, να αποδεχθούν την Σύμβαση του ΟΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας και να ενεργούν στο πλαίσιο της και στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου. Υπογραμμίζεται επίσης η ανάγκη σεβασμού θεμελιακών αρχών όπως είναι η κυριαρχία κρατών, η επίλυση διαφόρων στην βάση αρχών και ψηφισμάτων του ΟΗΕ (κυπριακού και παλαιστινιακού) ενώ, στην προκειμένη περίπτωση, η Τουρκία καλείται να τερματίσει την προκλητική της συμπεριφορά κατά της Κύπρου. Εξίσου σημαντική είναι η αναγνώριση ότι το ζήτημα της ενέργειας μπορεί και πρέπει να λειτουργήσει ως καταλύτης για συνεργατικές συμπεριφορές με στόχο την οικοδόμηση ενός περιφερειακού συστήματος συνεργασίας και ασφάλειας, στη βάση της αμοιβαιότητας και της καλής πίστης. Απλώνεται δηλαδή χέρι συνεργασίας και φιλίας προς την Άγκυρα με πρακτικό παράδειγμα την συνεργασία των τριών. Η Τριμερής δημιουργεί διλήμματα στην ´Αγκυρα. Εναπόκειται σε αυτήν να τα κάνει προβλήματα.
Σε επίπεδο λοιπόν συμβολισμού και αρχών η αποτίμηση είναι θετική και για ένα επιπλέον λόγο. Η Αίγυπτος είναι ηγέτιδα δύναμη στην περιοχή και στον Αραβικό/μουσουλμανικό και μη δυτικό κόσμο. ´Ήταν, είναι και παραμένει το μόνο συγκροτημένο αραβικό κράτος που ξεφεύγει από το φυλετικό και φυγόκεντρο “υπόδειγμα” που χαρακτηρίζει τα άλλα αραβικά κράτη. Οι εκσυγχρονιστικές κρατικές δομές της Αιγύπτου χρονολογούνται από τις αρχές του 19ου αιώνα και προηγούνται των αποτυχημένων μεταρρυθμίσεων (Τανζιμάτ) των Οθωμανών. Η Αίγυπτος μαζί με το Ισραήλ (και θα πρόσθετα και το Ιράν) αποτελούν τους απαραίτητους πυλώνες για μια μελλοντική ειρήνη στην Μέση Ανατολή. Η συμμετοχή της λοιπόν στη Τριμερή της προσφέρει το βάρος και την απαραίτητη πρόσφυση.
Με την ενεργή συμμετοχή της Αιγύπτου, το οραματιζόμενο περιφερειακό υποσύστημα συνεργασίας και ασφάλειας της Τριμερούς μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά με το ήδη υφιστάμενο, που είναι αυτό της Συνθήκης Ειρήνης μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ του 1979 και Ισραήλ-Ιορδανίας του 1994. ´Ήδη σε ζητήματα ενέργειας οι τρεις αυτές χώρες έχουν προχωρημένες σχέσεις σε διμερές επίπεδο. Σε διμερές επίπεδο και με επίκεντρο την ενέργεια αναπτύσσει και η Κύπρος τέτοιες δραστηριότητες με κάθε μια από τις χώρες αυτές ξεχωριστά . Θα πρέπει και όσο πιο σύντομα αυτές να διασταυρωθούν. Και σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, Κύπρος και Ελλάδας ως μέλη της ΕΕ να διασυνδέσουν πρακτικά Ευρώπη με την Μέση Ανατολή.
Σιγά, σιγά, γίνεται η αγουρίδα (το άγουρο, δηλαδή) μέλι, κατά τα την λαϊκή
ρήση. Επί της ουσίας και για να παράξει απτά αποτελέσματα η Τριμερής, απαιτείται πρωτίστως πίστη στο όραμα, διπλωματική συνέπεια με επαγγελματικό προγραμματισμό και όχι λαγόκαρδες συμπεριφορές στις πρώτες δυσκολίες που είναι σίγουρα ότι θα προκύψουν, κυρίως αλλά και όχι μόνο, λόγω Τουρκίας. Η αποτελεσματική στρατηγική πρέπει να αφήνει ανοικτό παράθυρο συμμετοχής και της Τουρκίας, εφόσον αυτή συμβιβαστεί με την πραγματικότητα . Το διακρατικό σύστημα είναι εξ´ ορισμού αντι-ηγεμονικό. Ως σύστημα λειτουργεί και παράγει συνεργασίες και ασφάλεια με βάση την αρχή της αμοιβαιότητας. Το διακρατικό σύστημα δεν λειτουγεί στη βάση μηδενικού αθροίσματος, που είναι μιά αντίληψη που στην ισλαμική Τουρκία σήμερα έχει καταστεί κυρίαρχη ιδεοληψία.
Ορισμένοι ίσως να μειδιούν ειρωνικά με την αναφορά σε συμβολισμούς και ζητήματα αρχών. Είναι διότι αγνοούν ή, ακόμη χειρότερα, είναι πεπεισμένοι ό,τι αυτά δεν έχουν σημασία και ότι ο ισχυρός, ο εκβιαστής και ο “τραμπούκος” (του συστήματος ή της γειτονιάς) αρπάζει ότι θέλει χωρίς καμία συνέπεια ή κόστος. ´Ομως δεν έχουν έτσι τα πράγματα. Διότι αν είχαν έτσι, τα περισσότερα διεθνή προβλήματα δεν θα υφίστανται. Θα επικρατούσε η “ειρήνη” του κάθε “τραμπούκου”.
Στην μετά τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο εποχή, ο πόλεμος, η χρήση βίας και η απειλή χρήσης βίας για την επίλυση διαφορών ανάμεσα στα κράτη έχουν προγραφεί από την Χάρτα του ΟΗΕ. Η Χάρτα του ΟΗΕ αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο νομιμότητας του μεταπολεμικού συστήματος διατήρησης της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας και αφορά σε όλα τα κράτη, είτε αυτά είναι μέλη του ΟΗΕ ή όχι. Είναι γι αυτό που μεταπολεμικά κανένα κράτος δεν αποδέχεται να στιγματίζεται ως “επιδρομικό” (aggressor), και/ ή“επιθετικό” ως προς την συμπεριφορά του έναντι άλλων κρατών. Και ότι κάθε κράτος επιμένει ότι οι πράξεις του είναι συμβατές με την Χάρτα του ΟΗΕ, το διεθνές δίκιο και τις διεθνείς συμβάσεις -κοντολογίς με την διεθνή νομιμότητα. Και ότι όχι αυτό, αλλά το “άλλο”, είναι που καταπατά την διεθνή νομιμότητα και ως εκ τούτου αποτελεί απειλή και υποσκάπτει την διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Είναι γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο που καμία συνέπεια πολέμου δεν έχει γίνει αποδεκτή μεταπολεμικά, γεγονός πού γνωρίζουν πολύ καλά στη περιοχή μας, κράτη όπως το Ισραήλ και η Τουρκία.
Κανένας στόχος και καμία στρατηγική δεν είναι επιτεύξιμες χωρίς την “κατοχή του ηθικού πεδίου της μάχης”. Μπορεί στην διαμάχη της με την Κύπρο η Τουρκία να διακηρύττει και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το πράττει, σχεδόν καθημερινά, ότι οι πράξεις της είναι συμβατές, με το διεθνές δίκαιο και ότι αυτές προκύπτουν από την Σύμβαση του ΟΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας την οποία η Άγκυρα επικαλείται, μεν, αλλά αρνείται επιδεικτικά να υπογράψει. Ωστόσο οι πράξεις της και οι διακηρύξεις της εντάσσονται σε μια πολιτική εκβιασμών και καταναγκασμού που την αφήνουν διεθνώς εκτεθειμένη, έστω και αν οι Δυτικοί σύμμαχοί της αρνούνται να την δακτυλοδείξουν.
Το ότι η Τουρκία απέτυχε παταγωδώς να κερδίσει πρόσφατα μια μη μόνιμη θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, παρά την παγκόσμια και πολυδάπανη εκστρατεία της, δεν σχετίζεται άμεσα με την βουλιμική της συμπεριφορά έναντι στη Κύπρο. Σχετίζεται όμως αθροιστικά, με την ηγεμονική και “ετσιθελική” της συμπεριφορά. Επιπλέον η “αυτοπεποίθησή” της δια στόματος Αχμέτ (γνωστού επίσης και ως “Μηδενικά Προβλήματα”) Νταβούτογλου ακόμη και τη παραμονή της ψηφοφορίας ότι “αποκλείεται” να μην κερδίσει η Τουρκία, είναι ένα ακόμη δείγμα ότι η ´Αγκυρα λειτουργεί σε ένα περιβάλλον πολιτικών παραισθήσεων, κάτι που επισημαίνεται από πληθώρα επιφανών Τούρκων.
Η Διακήρυξη του Καΐρου, και αυτό το σημαντικό στοιχείο επισημαίνει ο Έλληνας ΥΠΕΞ Ευάγγελος Βενιζέλος στη σχετική ενημέρωση που έκανε στον Έλληνα Πρόεδρο, “προσκαλεί” της χώρες της περιοχής, την Τουρκία δηλαδή, να αποδεχθούν την Σύμβαση του ΟΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας και να ενεργούν στο πλαίσιο της και στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου. Υπογραμμίζεται επίσης η ανάγκη σεβασμού θεμελιακών αρχών όπως είναι η κυριαρχία κρατών, η επίλυση διαφόρων στην βάση αρχών και ψηφισμάτων του ΟΗΕ (κυπριακού και παλαιστινιακού) ενώ, στην προκειμένη περίπτωση, η Τουρκία καλείται να τερματίσει την προκλητική της συμπεριφορά κατά της Κύπρου. Εξίσου σημαντική είναι η αναγνώριση ότι το ζήτημα της ενέργειας μπορεί και πρέπει να λειτουργήσει ως καταλύτης για συνεργατικές συμπεριφορές με στόχο την οικοδόμηση ενός περιφερειακού συστήματος συνεργασίας και ασφάλειας, στη βάση της αμοιβαιότητας και της καλής πίστης. Απλώνεται δηλαδή χέρι συνεργασίας και φιλίας προς την Άγκυρα με πρακτικό παράδειγμα την συνεργασία των τριών. Η Τριμερής δημιουργεί διλήμματα στην ´Αγκυρα. Εναπόκειται σε αυτήν να τα κάνει προβλήματα.
Σε επίπεδο λοιπόν συμβολισμού και αρχών η αποτίμηση είναι θετική και για ένα επιπλέον λόγο. Η Αίγυπτος είναι ηγέτιδα δύναμη στην περιοχή και στον Αραβικό/μουσουλμανικό και μη δυτικό κόσμο. ´Ήταν, είναι και παραμένει το μόνο συγκροτημένο αραβικό κράτος που ξεφεύγει από το φυλετικό και φυγόκεντρο “υπόδειγμα” που χαρακτηρίζει τα άλλα αραβικά κράτη. Οι εκσυγχρονιστικές κρατικές δομές της Αιγύπτου χρονολογούνται από τις αρχές του 19ου αιώνα και προηγούνται των αποτυχημένων μεταρρυθμίσεων (Τανζιμάτ) των Οθωμανών. Η Αίγυπτος μαζί με το Ισραήλ (και θα πρόσθετα και το Ιράν) αποτελούν τους απαραίτητους πυλώνες για μια μελλοντική ειρήνη στην Μέση Ανατολή. Η συμμετοχή της λοιπόν στη Τριμερή της προσφέρει το βάρος και την απαραίτητη πρόσφυση.
Με την ενεργή συμμετοχή της Αιγύπτου, το οραματιζόμενο περιφερειακό υποσύστημα συνεργασίας και ασφάλειας της Τριμερούς μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά με το ήδη υφιστάμενο, που είναι αυτό της Συνθήκης Ειρήνης μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ του 1979 και Ισραήλ-Ιορδανίας του 1994. ´Ήδη σε ζητήματα ενέργειας οι τρεις αυτές χώρες έχουν προχωρημένες σχέσεις σε διμερές επίπεδο. Σε διμερές επίπεδο και με επίκεντρο την ενέργεια αναπτύσσει και η Κύπρος τέτοιες δραστηριότητες με κάθε μια από τις χώρες αυτές ξεχωριστά . Θα πρέπει και όσο πιο σύντομα αυτές να διασταυρωθούν. Και σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, Κύπρος και Ελλάδας ως μέλη της ΕΕ να διασυνδέσουν πρακτικά Ευρώπη με την Μέση Ανατολή.
Σιγά, σιγά, γίνεται η αγουρίδα (το άγουρο, δηλαδή) μέλι, κατά τα την λαϊκή
ρήση. Επί της ουσίας και για να παράξει απτά αποτελέσματα η Τριμερής, απαιτείται πρωτίστως πίστη στο όραμα, διπλωματική συνέπεια με επαγγελματικό προγραμματισμό και όχι λαγόκαρδες συμπεριφορές στις πρώτες δυσκολίες που είναι σίγουρα ότι θα προκύψουν, κυρίως αλλά και όχι μόνο, λόγω Τουρκίας. Η αποτελεσματική στρατηγική πρέπει να αφήνει ανοικτό παράθυρο συμμετοχής και της Τουρκίας, εφόσον αυτή συμβιβαστεί με την πραγματικότητα . Το διακρατικό σύστημα είναι εξ´ ορισμού αντι-ηγεμονικό. Ως σύστημα λειτουργεί και παράγει συνεργασίες και ασφάλεια με βάση την αρχή της αμοιβαιότητας. Το διακρατικό σύστημα δεν λειτουγεί στη βάση μηδενικού αθροίσματος, που είναι μιά αντίληψη που στην ισλαμική Τουρκία σήμερα έχει καταστεί κυρίαρχη ιδεοληψία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου