<<Αγωγός νερού από την Τουρκία

Η υδροπολιτική ως μέρος της τουρκικής υψηλής στρατηγικής>>

Χρήστος Ιακώβου

Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών

Η απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης για την κατασκευή υποθαλασσίου αγωγού μεταφοράς νερού από την Τουρκία στην Κύπρο δεν θα πρέπει να εκληφθεί ως μία απόφαση του τουρκικού Υπουργείου Δασών και Υδάτων, προκειμένου να επιλύσει το υδατικό πρόβλημα των κατεχομένων αλλά ως μία απόφαση η οποία εντάσσεται στη γενικότερη στρατηγική στοχοθεσία της Τουρκίας στο Κυπριακό. Μπορεί η Άγκυρα να αποκαλεί το έργο «αγωγό της ειρήνης»,  η ωμή όμως διατύπωση του Τούρκου Υπουργού Δασών και Υδάτων που το χαρακτηρίζει ως τον «ομφάλιο λώρο», το οποίο θα συνδέσει την Τουρκία με τα κατεχόμενα, συμπυκνώνει στρατηγικώς την ουσία του φιλόδοξου τουρκικού έργου.

Κατ' αρχάς, η Τουρκία εδώ και δεκαετίες προσπαθεί να εκμεταλλευτεί πολιτικώς την έλλειψη νερού στη περιοχή μέσω του πλεονεκτήματος που έχει ως χώρα από την οποία πηγάζουν οι δύο από τους σημαντικούς ποταμούς της Μ. Ανατολής. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, η Τουρκία ενέταξε την πολιτική χρήση του νερού στην υψηλή της στρατηγική, αρχίζοντας την υλοποίηση του φιλόδοξου Αναπτυξιακού Προγράμματος Νοτιοανατολικής Τουρκίας (Guneydogu Anadoli Projesi). Το πρόγραμμα καλύπτει τις έξι νοτιοανατολικές επαρχίες, δηλαδή μία έκταση 73.863 τετρ. χιλιομέτρων (περίπου 9.5% της Τουρκικής επικράτειας και περιλαμβάνει 22 φράγματα, 25 αρδευτικά προγράμματα και 19 σταθμούς υδροηλεκτρικής ενέργειας.

Το 1992 εγκαινιάστηκε το φράγμα Κεμάλ Ατατούρκ, το μεγαλύτερο από τα 22 φράγματα που κατασκεύασε το τουρκικό κράτος στους ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη και πέμπτο μεγαλύτερο στο είδος του στον κόσμο. Με αυτά τα αρδευτικά έργα, η Τουρκία μπορεί να ελέγξει τη ροή των δύο ποταμών και να κρατάει σε «υδραυλική» αιχμαλωσία το Ιράκ και τη Συρία. Μέχρι το 2025, εάν δεν επέλθει  συμφωνία μεταξύ των τριών αυτών κρατών για τον έλεγχο της ροής των δύο ποταμών, η Τουρκία θα μειώσει τη ροή ύδατος προς τη Συρία κατά 40% και την αντίστοιχη προς το Ιράκ κατά 80%.  Εδώ θα πρέπει κανείς να λάβει υπόψιν ότι σήμερα η Τουρκία χρησιμοποιεί το 80% περίπου του νερού που καταναλώνει για τη γεωργία. Αυτό θα της επιτρέψει να διπλασιάσει σταδιακώς την αρδεύσιμη γη και να επεκτείνει την αγροτική της οικονομία. Ως εκ τούτου, οι επιπτώσεις στην  Συρία και το Ιράκ θα είναι άμεσες αφού το 95% του ύδατος που χρησιμοποιούν προέρχεται από τον Τίγρη και τον Ευφράτη. Το πρόβλημα θα γίνεται πιο έντονο αν συνδυαστεί με το γεγονός ότι αμφότερα τα αραβικά κράτη έχουν αύξηση πληθυσμού περίπου 3.5%. 

Τρεις παράγοντες καθιστούν το νερό μείζον στρατηγικό όπλο στις σχέσεις της Τουρκίας με άλλα κράτη της περιοχής: η αύξηση της ζήτησης λόγω της ξηρασίας, η μείωση της προσφοράς και η άνιση κατανομή των υδάτινων πόρων, κάτι που ευνοεί σήμερα την Τουρκία. Η Τουρκία με το φιλόδοξο κατασκευαστικό πρόγραμμα στον Τίγρη και τον Ευφράτη, έχει ως σκοπό: α) την άρδευση 1,6 εκατομμυρίων εκταρίων αγροτικής γης, με στόχο την μετατροπή της Τουρκίας σε κύριο προμηθευτή τροφίμων στη Μέση Ανατολή, β) την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας που να καλύπτει κατά 50% τις ενεργειακές της ανάγκες.

 

Με αυτό τον τρόπο, Τουρκία μετατρέπει τη χρήση του νερού σε συντελεστή ισχύος για την άσκηση εξωτερικής πολιτικής, βλ υδροπολιτική. Η λογική της Τουρκίας είναι ανάλογη με τη πετρελαϊκή λογική των Αράβων, δηλαδή στρατηγική χρήση του νερού για οικονομικούς και διπλωματικούς λόγους σε εποχές που η ζήτησή του θα αυξάνεται κατακόρυφα.

Στην περίπτωση της Κύπρου, ο σχεδιαζόμενος αγωγός θα μπορεί να μεταφέρει 75 εκ. κυβικά μέτρα ύδατος με τη δυνατότητα μεταφοράς και ηλεκτρισμού. Κατά συνέπεια είναι σημασιακώς διαυγές ότι ο αγωγός εμπίπτει στρατηγικώς στην τουρκική υδροπολιτική. Είναι ξεκάθαρο ότι η Άγκυρα προσπαθεί να μεταφέρει το υδροπολιτικό μοντέλο που θέλει να εφαρμόσει στις σχέσεις της με τη Συρία και το Ιράκ και στην Κύπρο.

Σε πρώτη φάση ο σκοπός της Άγκυρας είναι η ενίσχυση της εξάρτησης των κατεχομένων, τόσο με το νερό όσο και με τον ηλεκτρισμό. Σε συνθήκες μη λύσης του προβλήματος, αυτό θα μεταφράζεται, από τη μια, ως αύξηση της αρδεύσιμης γης, προκειμένου να γιγαντωθεί η γεωργία στα κατεχόμενα και, από την άλλη, ως απεξάρτηση των κατεχομένων από την παροχή ηλεκτρισμού εκ μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας. Σε συνθήκες δε λύσης, τύπου διζωνικής ομοσπονδίας, η Τουρκία θα επιδιώξει αυτό που επιδιώκει με την υδροπολιτική και στις σχέσεις της με τη Συρία και το Ιράκ, δηλαδή να εκμεταλλευτεί τις υδατικές ελλείψεις του ελληνικού συνιστώντος κρατιδίου για να γίνει ο κύριος προμηθευτής ύδατος και τροφίμων προς τους Έλληνες καθώς επίσης και ηλεκτρισμού, τον οποίο θα πωλεί σε χαμηλή τιμή. Αυτό σε βάθος χρόνου θα φέρει αποκλειστικώς το ελληνικό συνιστών κρατίδιο κάτω από την εξάρτηση της Τουρκίας. Για τα συγκεκριμένο θέμα οι τουρκοκύπριοι, όσο «ανεξάρτητα» και αν μπορούν να κινηθούν από το στρατηγικό εναγκαλισμό της Άγκυρας δεν θα έχουν κανένα ρόλο να παίξουν.

Όλα αυτά ενισχύονται από τους όρους της σχετικής συμφωνίας για την κατασκευή του υποθαλασσίου αγωγού. Μεταξύ άλλων διαλαμβάνει ρητώς ότι όλα τα δικαιώματα από τις πωλήσεις τόσο εντός όσο και εκτός Κύπρου θα ανήκουν αποκλειστικώς στο τουρκικό κράτος και όχι στους Τουρκοκυπρίους. Όλα τα έργα που θα γίνουν επί κυπριακού εδάφους για την υλοποίηση της μεταφοράς ύδατος (π.χ. φράγματα, αγωγοί, κά) θα ανήκουν στο τουρκικό κράτος και τίποτα από αυτά δεν θα ανήκει στους Τουρκοκυπρίους. Επιπλέον, στη συμφωνία καθίσταται σαφές ότι θα διασφαλιστούν τα συμφέροντα των ιδιωτικών εταιρειών που θα κατασκευάσουν το έργο. Συνεπώς, η διατύπωση του Τούρκου υπουργού περί «ομφαλίου λώρου» είναι αρκούντος αποτιμητική της τουρκικής στρατηγικής στοχοθεσίας στην Κύπρο μέσω της υλοποίησης του υποθαλασσίου αγωγού.