Η μαζική έξοδος ανθρώπων και η ανθρωπιστική κρίση ως αποτέλεσμα των μεγάλων προβλημάτων της ευρύτερης Μέσης Ανατολής λαμβάνουν τεράστιες διαστάσεις. Πέραν των πολιτικοοικονομικών και κοινωνικών προκλήσεων υπάρχει ένα τεράστιο ανθρωπιστικό δράμα. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τα αίτια αυτών των προβλημάτων αλλά πολύ περισσότερο τις πιθανές λύσεις. Τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει ένα μεταναστευτικό ρεύμα από τη Μέση Ανατολή με προορισμό τη Δυτική Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και ακόμα τη μακρινή Αυστραλία ως αποτέλεσμα σκληρών κοινωνικοοικονομικών αλλά και πολιτικών συνθηκών.
H κλιμάκωση των τελευταίων μηνών έχει οδηγήσει σε πολύ δύσκολες καταστάσεις. Ο πόλεμος στη Συρία, η προσπάθεια του Ισλαμικού κράτους να επιβληθεί δια πυρός και σιδήρου έχουν δημιουργήσει πολύ δύσκολα δεδομένα. Εάν δεν σταθεροποιηθεί η ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής θα υπάρξει επιδείνωση των κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών δεδομένων καθώς και της ανθρωπιστικής κρίσης.
Είναι πολύ σημαντικό να αξιολογήσουμε πως καταλήξαμε σε αυτό το δράμα. Η ανατροπή του Χουσεΐν στο Ιράκ αλλά και μεταγενέστερα του Καντάφι στη Λιβύη επιδείνωσε δραματικά τα δεδομένα. Όταν ο Πρόεδρος Τζορτζ Μπους (ο νεότερος) προετοιμαζόταν για τις επιχειρήσεις στο Ιράκ το 2002/3 ο Henry Kissinger είχε προειδοποιήσει για τις ολέθριες αποσταθεροποιητικές συνέπειες. Στα πλαίσια της ρεαλπολιτίκ ο Kissinger αναγνώριζε ότι ενώ το καθεστώς Χουσεΐν ήταν δικτατορικό από την άλλη διεσφάλιζε μια σταθερότητα. Για τον Kissinger το ζητούμενο ήταν η ασφάλεια και η σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή και η δυνατότητα των ΗΠΑ αλλά και της Δύσης να έχουν πρόσβαση στον ενεργειακό πλούτο της περιοχής αλλά και στις αγορές για τα προϊόντα τους.
Η απερισκεψία, η επιπολαιότητα αλλά και οι ιδεολογικές υπερβολές του George Bush άνοιξαν το κουτί της Πανδώρας με απρόβλεπτες συνέπειες. Όχι μόνο δεν οδηγήθηκε το Ιράκ στον εκδημοκρατισμό όπως ευαγγελιζόταν ο Αμερικανός Πρόεδρος αλλά υπήρξε μια ευρύτερη αποσταθεροποίηση. Οι ζηλωτές του Ισλαμικού Κράτους σήμερα απειλούν με τη δημιουργία μιας νέας τάξης πραγμάτων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή με πολύ πιο σκληρά δεδομένα για τους λαούς της περιοχής σε σύγκριση με τα καθεστώτα Χουσεΐν και Ασσαντ.
Αλλά και η ΕΕ φαίνεται πραγματικά αδύναμη να αντιμετωπίσει ένα κύμα προσφύγων γύρω στις 300.000 (στη σημερινή συγκυρία). Και όμως στην εξαθλιωμένη Ελλάδα ζουν σήμερα πέραν του ενός εκατομμυρίου παράνομων μεταναστών και προσφύγων ενώ στον Λίβανο και την Ιορδανία φιλοξενούνται πέραν των 3 εκατομμυρίων πρόσφυγες από τη Συρία και το Ιράκ. Η υφιστάμενη κρίση φανερώνει τη γύμνια της ΕΕ. Θα μπορούσε κάποιος να σημειώσει ότι αυτό δεν αποτελεί έκπληξη: άλλωστε οι συνταγές του ευρωπαϊκού ιερατείου για διάφορες χώρες της Νότιας Ευρώπης επιδείνωσαν τα κοινωνικοοικονομικά τους δεδομένα. Εύλογα μπορεί να εγερθεί το ερώτημα όταν δεν επιδεικνύεται αλληλεγγύη προς τους εταίρους πως θα επιδειχθεί στους λαούς της Μέσης Ανατολής;
Οι πολιτικές της ΕΕ τα τελευταία χρόνια για τη Βόρειο Αφρική αλλά και την ευρύτερη Μέση Ανατολή απέτυχαν. Στο παρελθόν οι διάφορες δράσεις ήταν κάτω από την εξαγγελθείσα Ευρωμεσογειακή Συνεργασία. Μεταγενέστερα η ΕΕ εξήγγειλε το πρόγραμμα Neighborhood Policy/(Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας) το οποίο και πάλιν δεν είχε/έχει ουσιαστικά αποτελέσματα. Κρίνοντας τις συγκεκριμένες πολιτικές από τα αποτελέσματα είναι προφανές ότι η ΕΕ δεν πέτυχε τους στόχους που είχε θέσει.
Έχει ασκηθεί έντονη κριτική ιδίως στις ΗΠΑ ότι η πολιτική που έχει ακολουθήσει διαχρονικά στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής βασικά εξυπηρετούσε τα αμερικάνικα συμφέροντα πολλές φορές εις βάρος των λαών. Από μια άλλη οπτική γωνιά, στην καλύτερη περίπτωση, ούτε οι ΗΠΑ ούτε η ΕΕ κατανόησαν τα δεδομένα της ευρύτερης Μέσης Ανατολής και πως θα ήταν πραγματικά δυνατόν να επέλθει σταθερότητα, ανάπτυξη και ομαλοποίηση. Ούτε και κατανόησαν επίσης ότι το ευρύτερο κοινωνικό υπόδειγμα στις χώρες της Μέσης Ανατολής διαφέρει κατά πολύ από εκείνο των δυτικών κοινωνιών.
Το ζητούμενο είναι πως αντιμετωπίζεται η κρίση στη σημερινή φάση. Άμεσα είναι σημαντικό να αντιμετωπισθούν τα προβλήματα ανθρωπιστικής φύσεως. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα είναι καθοριστικής σημασίας να επέλθει η ασφάλεια, η σταθερότητα και η ανάπτυξη στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Προς αυτή την κατεύθυνση θα απαιτηθεί η ενεργός εμπλοκή αλλά και η συνεργασία των ΗΠΑ, της ΕΕ και της Ρωσίας. Θα ήταν ακόμη καλύτερο εάν οι συγκεκριμένες δράσεις που θα πρέπει να αναληφθούν λάβουν χώρα υπό την αιγίδα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
*Ο Ανδρέας Θεοφάνους είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου