<<Η τρομοκρατία ως σύμπτωμα αποτυχίας του υφιστάμενου διεθνούς συστήματος>>

Του Ανδρέα Θεοφάνους

Μετά το χτύπημα της 13^ης Νοεμβρίου στο Παρίσι παρατηρείται μια κινητικότητα με στόχο τη συντριβή του Ισλαμικού Κράτους ενώ ταυτόχρονα πλανάται ο φόβος σε πολλές πόλεις διεθνώς.  Στη Μέση Ανατολή ο φόβος και η βία είναι καθημερινά φαινόμενα.  Όμως μια βομβιστική επίθεση στη Δαμασκό, στη Βηρυτό και στη Βαγδάτη με πολλούς νεκρούς δεν τυγχάνει της ίδιας προσοχής που λαμβάνει μια ανάλογη επίθεση σε μια πόλη της Δύσης.

Σε αρκετές χώρες της ΕΕ έχει διαφοροποιηθεί η καθημερινότητα των πολιτών.  Και, μοιραίως, έχει αυξηθεί η ξενοφοβία.  Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας που είχε κηρυχθεί στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 δεν έχει κερδηθεί. Διάφοροι αναλυτές τότε είχαν υπογραμμίσει ότι αφ’ ενός κατανοούσαν την αντίδραση των ΗΠΑ ενώ αφ’ ετέρου σημείωναν ότι παράλληλα ήταν καθοριστικής σημασίας να αντιμετωπισθούν τα αίτια του μίσους και της τρομοκρατίας.

Μετά τις 11 Σεπτεμβρίου 2001 το διεθνές περιβάλλον διαφοροποιήθηκε.  Υπήρξαν τότε ουσιαστικές και συμβολικές προεκτάσεις: εκατοντάδες νεκροί, τεράστιες υλικές ζημιές, επιδείνωση των οικονομικών δεδομένων στις ΗΠΑ και σ’ ολόκληρο τον κόσμο και η δημιουργία μιας νέας ψυχολογίας διεθνώς σε σχέση με διάφορα ζητήματα. Το κτύπημα εναντίον της οικονομικής καρδιάς των ΗΠΑ στη Νέα Υόρκη και του Πενταγώνου στην Ουάσιγκτον, συμβόλων της αμερικανικής ηγεμονίας διαφοροποίησε άρδην τα δεδομένα.  Οι ΗΠΑ δεν ήταν πλέον μια άτρωτη χώρα.  Ακολούθησαν και άλλα κτυπήματα: μεταξύ άλλων, στη Μαδρίτη στις 11 Μαρτίου 2004, στο Λονδίνο στις 7 Ιουλίου 2005, η πρόσφατη πτώση του ρωσικού αεροπλάνου στις 31 Οκτωβρίου 2015, στο Παρίσι στις 7 Ιανουαρίου 2015 και στις 13 Νοεμβρίου.  Ταυτόχρονα υπήρξαν και οι εξεγέρσεις σε πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής.

Οι περιφερειακές διενέξεις, οι ιδεολογικές και πολιτισμικές αντιπαραθέσεις, τα βιώματα αδικίας και ταπείνωσης, η καταπίεση και οι αποκλεισμοί οδήγησαν σε θλιβερά δεδομένα και σε βίαιες αντιδράσεις.  Η ανατροπή του Χουσεΐν στο Ιράκ αλλά και μεταγενέστερα του Καντάφι στη Λιβύη επιδείνωσε δραματικά τα δεδομένα. Όταν ο Πρόεδρος Τζορτζ Μπους (ο νεότερος) προετοιμαζόταν για τις επιχειρήσεις στο Ιράκ το 2002/3 ο Χένρυ Κίσινγκερ είχε προειδοποιήσει για τις ολέθριες αποσταθεροποιητικές συνέπειες.  Στα πλαίσια της ρεαλπολιτίκ ο Κίσινγκερ θεωρούσε ότι ενώ το καθεστώς Χουσεΐν ήταν δικτατορικό από την άλλη διεσφάλιζε μια σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή καθώς και τη δυνατότητα των ΗΠΑ αλλά και της Δύσης να έχουν πρόσβαση στον ενεργειακό πλούτο της περιοχής και στις αγορές για τα προϊόντα τους.

Η επιπολαιότητα και οι ιδεολογικές υπερβολές του Τζορτζ Μπους άνοιξαν το κουτί της Πανδώρας με οδυνηρές συνέπειες.  Όχι μόνο δεν οδηγήθηκε το Ιράκ στον εκδημοκρατισμό όπως ευαγγελιζόταν ο Αμερικανός Πρόεδρος αλλά υπήρξε μια ευρύτερη αποσταθεροποίηση.  Οι ζηλωτές του Ισλαμικού Κράτους σήμερα απειλούν με τη δημιουργία μιας νέας τάξης πραγμάτων στην ευρύτερη Μέση Ανατολή με πολύ πιο σκληρά δεδομένα για τους λαούς της περιοχής σε σύγκριση με τα καθεστώτα Χουσεΐν και Ασσαντ. 

Εγείρεται επίσης το ερώτημα ποιες ήταν οι δυνάμεις που ενθάρρυναν, στήριξαν και εξακολουθούν να συνεργάζονται με το Ισλαμικό Κράτος.  Η κατάρριψη ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους από τον τουρκικό στρατό και η κλιμάκωση της έντασης στις σχέσεις των δύο χωρών είναι συναφές ζήτημα.  Παράλληλα δεν μπορούν να αγνοηθούν οι δηλώσεις Ρώσων αξιωματούχων για λαθρεμπόριο μεταξύ της Τουρκίας και των περιοχών που ελέγχει το Ισλαμικό Κράτος.  Προφανώς τα δεδομένα αυτά ενισχύουν αποσταθεροποιητικές καταστάσεις στην περιοχή καθώς και τις ασύμμετρες απειλές ευρύτερα. Λόγω γειτνίασης η Κυπριακή Δημοκρατία δεν μένει ανεπηρέαστη από τις εξελίξεις.  Πέραν τούτου πρέπει να κατανοηθεί ότι απαραίτητη αν και όχι επαρκής προϋπόθεση για μια βιώσιμη λύση του Κυπριακού είναι η χειραφέτηση των Τουρκοκυπρίων από την Άγκυρα.

Οι εξελίξεις των τελευταίων ημερών οδηγούν σε πολύ δύσκολες καταστάσεις.  Εάν δεν σταθεροποιηθεί η ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής θα υπάρξει περαιτέρω επιδείνωση των κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών δεδομένων, έξαρση της ανθρωπιστικής κρίσης καθώς και της τρομοκρατίας. Δεν πρέπει επίσης να μας διαφεύγει ότι πολλοί Ευρωπαίοι μουσουλμάνοι, πολίτες συνδέονται με αρκετές ισλαμικές οργανώσεις και αρκετοί συμμετείχαν σε τρομοκρατικές επιθέσεις.  Πέραν των ιδεολογικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων, είναι πολύ σημαντικό να αξιολογηθούν και οι προεκτάσεις των κοινωνικών αποκλεισμών ως αποτέλεσμα κυρίως της οικονομικής κρίσης.

Επιπρόσθετα, είναι καθοριστικής σημασίας να κατανοηθούν διάφορα δεδομένα.  Μεταξύ άλλων, οι δυτικές δυνάμεις δεν μπορούν να αντιμετωπίζουν το διεθνές περιβάλλον με ψυχροπολεμικές νοοτροπίες και υποθέσεις εργασίας.  Έτσι οι ΗΠΑ και η ΕΕ θα πρέπει να συνεργασθούν με τη Ρωσία για την οικοδόμηση μιας νέας διεθνούς αρχιτεκτονικής ασφάλειας.  Ταυτόχρονα ιδιαίτερη βαρύτητα πρέπει να δοθεί στην επίλυση περιφερειακών διενέξεων ή τουλάχιστον στη διαχείριση τους. Εξ ίσου σημαντικό είναι οι συντονισμένες προσπάθειες για ισορροπημένη ανάπτυξη (π.χ. με αποτελεσματική αντιμετώπιση των αποκλεισμών, δικαιότερη κατανομή του πλούτου και δημιουργία θέσεων απασχόλησης) διαθρησκευτικό και διαπολιτισμικό διάλογο καθώς και για μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης και επίλυσης προβλημάτων. Παράλληλα είναι σημαντικό τόσο με μεγάλα όσο και με μικρά βήματα να οικοδομηθεί μια νέα τάξη πραγμάτων με λιγότερες αντιπαραθέσεις και περισσότερη αλληλοκατανόηση.