<<Ψευδαισθήσεις και πραγματισμός>>

Του Ανδρέα Θεοφάνους

Αναμφίβολα η σημερινή κατάσταση στην Κύπρο με τη συνεχιζόμενη κατοχή είναι απαράδεκτη ενώ ταυτόχρονα κατανοείται ότι ελλοχεύουν κινδύνοι από τη συνέχιση των εκκρεμοτήτων και της μη λύσης. Ως εκ τούτου είναι σημαντικό να υπάρξει διευθέτηση του Κυπριακού για επιστροφή στην ομαλότητα αφ’ ενός και για ανάσχεση επιπρόσθετων μελλοντικών κινδύνων. Όμως η θεώρηση ότι η οποιαδήποτε λύση είναι προτιμότερη από το status quo είναι λανθασμένη και επικίνδυνη καθώς μια κακή λύση θα οδηγήσει σε επιδείνωση της υφιστάμενης κατάστασης, αποσταθεροποίηση και μεγαλύτερους κινδύνους. Είναι για τέτοιου είδους λύση που υπάρχει προβληματισμός καθώς και επιφυλάξεις σήμερα.

Στην Τουρκία υπάρχουν σοβαρά ελλείμματα δημοκρατίας όπως ήδη υπογραμμίζουν πολλοί προοδευτικοί Τούρκοι αλλά και ξένοι αναλυτές. Ταυτόχρονα η επικράτηση Ερντογάν επηρεάζει και τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή. Η τουρκική ηγεσία θεωρεί ότι η Άγκυρα θα πρέπει να διαδραματίσει ηγεμονικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή και ταυτόχρονα να έχει σημαντική παρουσία στο διεθνές γίγνεσθαι. Προφανώς οι τουρκικοί σχεδιασμοί περιλαμβάνουν την Ανατολική Μεσόγειο στην καρδιά της οποίας βρίσκεται και η Κύπρος.

Διαφαίνεται πολύ δύσκολο να διαφοροποιηθεί η στάση της Άγκυρας στο Κυπριακό σε αυτή τη συγκυρία. Η Τουρκία παραμένει αμετακίνητη στη θέση για αντικατάσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας από μια νέα οντότητα που θα προκύψει από την αλληλοαναγνώριση δύο ισότιμων συνιστώντων κρατών. Η τουρκο (κυπριακή) πλευρά απαιτεί επίσης όπως η λύση που θα προκύψει να αποτελέσει πρωτογενές δίκαιο. Αυτό παρακάμπτει το γεγονός ότι ήδη η Κυπριακή Δημοκρατία είναι μέλος της ΕΕ. Με τέτοιες προσεγγίσεις, λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα τα δεδομένα περιλαμβανομένου της αδυναμίας της ΕΕ και των δημογραφικών τάσεων, θα επισφραγισθεί ο στρατηγικός έλεγχος της Τουρκίας στη Μεγαλόνησο.

Και όμως στην Κύπρο ένα μέρος του πολιτικού κόσμου και της κοινωνίας που από τη μια συμμερίζεται τις ανησυχίες για τα δημοκρατικά ελλείμματα και τον αυταρχισμό της σημερινής τουρκικής ηγεσίας, θεωρεί, από την άλλη, ότι η μονοκομματική κυριαρχία Ερντογάν – Νταβούτογλου εξακολουθεί να προσφέρει το παράθυρο ευκαιρίας για λύση του Κυπριακού. Αυτό αποτελεί αντίφαση, ένδειξη συγχύσεων ίσως και ψευδαισθήσεων αλλά κυρίως, δυστυχώς, συνέχεια μιας ανεπαρκούς κατανόησης των δεδομένων. Σημειώνεται συναφώς ότι η Τουρκία θεωρεί τις ιδέες που προκρίνει για λύση του Κυπριακού ως ανάθεμα για επίλυση του κουρδικού ζητήματος. Για την Άγκυρα αυτό δεν αποτελεί αντίφαση καθώς γνώμονας των πράξεων της είναι η προώθηση των τουρκικών συμφερόντων όπως η ίδια τα προσδιορίζει.

Η συντριπτική πλειοψηφία των Ελληνοκυπρίων επιθυμεί λύση του Κυπριακού. Όμως δεν μπορούμε να παρακάμπτουμε σκληρές και αδυσώπητες πραγματικότητες. Δυστυχώς το φαινόμενο αυτό δεν περιορίζεται μόνο στις ψευδαισθήσεις. Υπάρχει και το στοιχείο του στρουθοκαμηλισμού - μια ανεξήγητη πεισματική άρνηση να αντικρισθεί η πραγματικότητα. Και όμως με ορθολογιστική προσέγγιση είναι δυνατόν να κατανοηθούν πολλά δεδομένα και να υπάρξει η ανάλογη πραγματιστική πολιτική προσέγγιση.

Η πολιτική ηγεσία επικαλείται, μεταξύ άλλων, την εμπλοκή της ΕΕ ως μέσο διάσπασης του αδιεξόδου. Παρά τα δημοκρατικά ελλείμματα και τις τάσεις αυταρχισμού καθώς και τη συνεχιζόμενη κατοχή σε κράτος μέλος της, η ΕΕ δεν φαίνεται διατεθειμένη να πιέσει την Τουρκία. Αντίθετα επιδιώκει τη συνεργασία της Τουρκίας, υποκύπτοντας σε αυτή σε σωρεία θεμάτων. Στη σημερινή συγκυρία η Ένωση αποδίδει επίσης ιδιαίτερη σημασία στο προσφυγικό καθώς και στη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία. Πάνω απ’ όλα η ΕΕ σήμερα είναι αδύναμη και χωρίς συγκροτημένη παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο.

Αναφέρω συναφώς συνομιλία με υψηλό αξιωματούχο του ΟΗΕ στα μέσα της δεκαετίας του 1990, ο οποίος σημείωσε, μεταξύ άλλων, ότι υπάρχει αφέλεια μεταξύ των Ελληνοκυπρίων για τον ρόλο και τις δυνατότητές του Οργανισμού. Επιπρόσθετα, σημείωσε ότι ο ΟΗΕ λαμβάνει υπ’ όψιν στρατηγικά συμφέροντα καθώς και το ισοζύγιο/ανισοζύγιο δυνάμεων. Καταληκτικά, ξεκάθαρα ανέφερε ότι για τη λύση του Κυπριακού οι Ελληνοκύπριοι θα πρέπει να αποδεχθούν μια μορφή Φινλανδοποίησης. Εν ολίγοις σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση όπως παλαιότερα η Φινλανδία ήταν υπό την επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης έτσι και η Κύπρος πρέπει να αποδεχθεί την επιρροή της Τουρκίας και να συζητηθούν οι συναφείς όροι της τελικής διευθέτησης.

Εν κατακλείδι υπογραμμίζω ότι ενώ προσπαθούμε ως κράτος και ως κοινωνία να προωθήσουμε μια βιώσιμη λύση του Κυπριακού πρέπει να κατανοήσουμε ότι εφ’ όσον δεν εξαρτάται μόνο από μας θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν και εναλλακτικά σενάρια. Καθοριστικής σημασίας είναι η ορθή διαχείριση του προβλήματος (conflict management) μέχρι να καταλήξουμε σε λύση (conflict resolution). Είναι επίσης σημαντικό να αντιληφθούμε την πραγματική έννοια του πολιτικού ρεαλισμού και να παραμερίσουμε άπαξ δια παντός τις ψευδαισθήσεις, τον ευσεβοποθισμό και τον στρουθοκαμηλισμό. Παράλληλα, επιβάλλεται η επεξεργασία εναλλακτικών σεναρίων και στρατηγικής για να εξέλθουμε από τα αδιέξοδα.