<<Οι κρυφοί κίνδυνοι για την οικονομία της Ευρώπης.>>
της Stephanie Flanders*
Για πρώτη φορά τα τελευταία πέντε χρόνια, η οικονομία της ευρωζώνης φαίνεται να μην αντιμετωπίζει έναν άμεσο κίνδυνο. Ωστόσο το μεταναστευτικό μπορεί να εξελιχθεί σε απρόβλεπτο παράγοντα, που θα χτυπήσει όταν δεν περιμένει κανείς.
Στους πολιτικούς αρέσει να συμπεριφέρονται λες και οι νόμοι της οικονομίας δεν υπάρχουν. Πήραμε αυτό το μάθημα με τον χειρότερο τρόπο κατά την κρίση της ευρωζώνης, όταν ήρθαμε αντιμέτωποι με τις συνέπειες ενός κοινού νομίσματος που δημιουργήθηκε χωρίς βασικές οικονομικές εξασφαλίσεις.
Από την άλλη, οικονομολόγοι και επενδυτές έχουν τη συνήθεια να αγνοούν τους νόμους της πολιτικής. Αυτό είναι εξίσου λάθος και θα μπορούσε να αποβεί ιδιαίτερα επικίνδυνο στην Ευρώπη τα επόμενα περίπου δύο χρόνια.
Ευτυχώς, δεν υπάρχει κάποια επείγουσα οικονομική κρίση για να αντιμετωπίσει η ήπειρος το 2016.
Θα υπάρξει συνεχιζόμενη ανησυχία σχετικά με την Ελλάδα και ίσως με την Ισπανία, δεδομένης της έκβασης της πρόσφατης εκλογικής αναμέτρησης. Με την πρώτη ματιά, ωστόσο, είναι δύσκολο να εντοπίσει κανείς οτιδήποτε μπορεί να προκαλέσει το είδος νευρικότητας και μετάδοσης που είδαμε στις χρηματοπιστωτικές αγορές καθένα από τα τελευταία πέντε χρόνια.
Υπάρχουν επίσης λίγα γεγονότα στην πολιτική ατζέντα που θα μπορούσαν να αναταράξουν τις αγορές ή την οικονομία, με βασική εξαίρεση το πιθανό βρετανικό δημοψήφισμα για τη συμμετοχή στην ΕΕ. Κυρίως, θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι το 2017 για τα μεγάλα προγραμματισμένα γεγονότα, περιλαμβανομένων των γενικών και προεδρικών εκλογών σε Γερμανία και Γαλλία.
Αυτή η προοπτική έχει οδηγήσει πολλούς να αισθάνονται μια γαλήνη σχετικά με την Ευρώπη για πρώτη φορά. Κάποιοι θα έλεγαν ακόμη πως το καταστροφικό χάσμα ανάμεσα στην πολιτική και την οικονομία της Ευρώπης, που επηρέασε πολλές φορές τις αγορές κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης, έχει επιτέλους γεφυρωθεί. Δεν μπορούμε παρά να ελπίζουμε.
Η ανάπτυξη δεν είναι ούτε κατά διάνοια αρκετά ισχυρή στην ευρωζώνη αυτή τη στιγμή και είναι απίθανο να επιταχυνθεί κατά το επόμενο έτος. Με την κατανάλωση και την εμπιστοσύνη των καταναλωτών να παίρνουν τα πάνω τους και την ανεργία να εξακολουθεί να πέφτει, η ανάκαμψη έχει τώρα το δικό της momentum.
Οι τρομοκρατικές επιθέσεις του Νοεμβρίου στο Παρίσι έχουν πλήξει βραχυπρόθεσμα την οικονομία σε Γαλλία και Βέλγιο, αλλά δεν ξέρω πολλούς οικονομολόγους που να έχουν μειώσει τις προβλέψεις τους για ανάπτυξη το 2016 λόγω φόβων για ένα νέο τρομοκρατικό κτύπημα ή για τη μεταναστευτική κρίση.
Στην πραγματικότητα, πολλοί οικονομολόγοι έχουν επιχειρηματολογήσει πως ο καθαρός αντίκτυπος της εισροής των μεταναστών θα είναι θετικός, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μετά. Η επιπρόσθετη δαπάνη που σχετίζεται με την κρίση, ιδιαίτερα στη Γερμανία, σημαίνει μια καθαρή τόνωση σε μια περίοδο κατά την οποία η συνολική δημοσιονομική στάση στην Ευρώπη είναι πιο χαλαρή απ’ ό,τι στο παρελθόν.
Κοιτάζοντας μέσα από έναν «οικονομικό φακό», η μαζική εισροή ανθρώπων από τη Συρία και αλλού -πολλοί από τους οποίους έχουν προσόντα και δεξιότητες- φαίνεται πως προσφέρει μια μακροπρόθεσμη τόνωση στις οικονομικές δυνατότητες μιας χώρας όπως η Γερμανία, της οποίας ο πληθυσμός που είναι σε ηλικία κατάλληλη για εργασία σε άλλη περίπτωση θα συρρικνωνόταν.
Αυτή η στενή οικονομική θεώρηση της μεταναστευτικής κρίσης είναι πιθανώς σωστή, αλλά θα μπορούσε να ήταν και καλύτερη. Ο πολιτικές «καταιγίδες» που κλονίζουν την Ευρώπη δεν είναι πιθανό να εκτροχιάσουν την ανάκαμψη σύντομα, αλλά η εμπειρία καταδεικνύει κάποιες μακροπρόθεσμες αιτίες για ανησυχία.
Ένα μάθημα είναι πως κάτι που δείχνει συντριπτικά θετικό για την οικονομία μπορεί ραγδαία να εξελιχθεί σε αρνητικό, αν η πολιτική κινηθεί σε αντίθετη κατεύθυνση.
Αυτό ακούγεται εκτυφλωτικά προφανές, αλλά δεν ήταν και τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο τη δεκαετία του 1990 και στις αρχές του 2000, όταν η καθαρή μετανάστευση από και προς την ΕΕ αυξήθηκε απότομα.
Για τους οικονομολόγους και τις επιχειρήσεις, τα οφέλη αυτής της εισροής εργατικών χεριών ήταν σαφή, και όμως οι πολιτικές και κοινωνικές συνέπειές της συνέδραμαν ώστε να μπει η Βρετανία σε ένα δρόμο πιθανής αποχώρησης από την ΕΕ. Για τους περισσότερους στις αγορές και για ένα μεγάλο κομμάτι της επιχειρηματικής κοινότητας, αυτό θα ήταν μια πραγματικά αρνητική έκβαση.
Μια παρόμοια δυναμική έχει εκτυλιχθεί πολύ πιο γρήγορα στη Γερμανία, όπου από το καλοκαίρι και μετά η δημοτικότητα της καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ έχει πληγεί από το γενναίο καλωσόρισμα εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών.
Επομένως, στις θετικές δημοσιονομικές, αλλά και από την πλευρά της προσφοράς, συνέπειες της μετανάστευσης, οι επενδυτές μπορεί να πρέπει τώρα να προσθέσουν ένα σχετικά σημαντικό αρνητικό: Ότι ο πιο αποτελεσματικός πολιτικός στην Ευρώπη ενδεχομένως δεν θα μπορέσει να επανεκλεγεί.
Στην κρίση της ευρωζώνης μάθαμε πως μια περιοχή κοινού νομίσματος είναι τόσο ισχυρή όσο είναι ο πιο αδύναμος κρίκος της. Τώρα παίρνουμε ένα παρόμοιο μάθημα με τα κοινά σύνορα της Ευρώπης.
Αν ο κόσμος αισθανθεί πως η ασφάλειά του, η οικονομική και ατομική, τίθεται σε κίνδυνο από την ενσωμάτωση, θα είναι πολύ πιο δύσκολο να επιτευχθεί η βαθύτερη συνεργασία που πιθανότατα θα απαιτηθεί για την ασφάλεια και την ταχύτερη ανάπτυξη.
Ρωτήστε τον Ντέιβιντ Κάμερον, τον Βρετανό πρωθυπουργό, του οποίου η ομάδα έχει τρομοκρατηθεί πως το μεταναστευτικό τελικά θα κυριαρχήσει στην καμπάνια του δημοψηφίσματος.
Πόσο θα έπρεπε να ανησυχούμε για την Ευρώπη; Στο απόγειο της κρίσης της ευρωζώνης, η απάντηση σε αυτή την ερώτηση ήταν σαφής: Οι κίνδυνοι μιας ευρύτερης μετάδοσης ήταν τόσο μεγάλοι που οι φορείς χάραξης πολιτικής, οι επενδυτές και όλοι οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να ανησυχούν πολύ για την Ευρώπη.
Τώρα που το πρόβλημα έχει μεταστραφεί από την οικονομία στη γεωπολιτική και στους μετανάστες, δεν είναι τόσο προφανές το γιατί οι επενδυτές θα έπρεπε να χολοσκάνε.
Η βραχυπρόθεσμη οικονομική προοπτική δείχνει ήρεμη, αλλά κανείς δεν θα έπρεπε να αμφιβάλλει για το ότι σε περίπτωση που αυτές οι κρίσεις δεν αντιμετωπιστούν σωστά, ενέχουν μακροπρόθεσμους κινδύνους για την οικονομία της Ευρώπης.
* Επικεφαλής στρατηγικής αγορών για την JPMorgan Asset Management.
Για πρώτη φορά τα τελευταία πέντε χρόνια, η οικονομία της ευρωζώνης φαίνεται να μην αντιμετωπίζει έναν άμεσο κίνδυνο. Ωστόσο το μεταναστευτικό μπορεί να εξελιχθεί σε απρόβλεπτο παράγοντα, που θα χτυπήσει όταν δεν περιμένει κανείς.
Στους πολιτικούς αρέσει να συμπεριφέρονται λες και οι νόμοι της οικονομίας δεν υπάρχουν. Πήραμε αυτό το μάθημα με τον χειρότερο τρόπο κατά την κρίση της ευρωζώνης, όταν ήρθαμε αντιμέτωποι με τις συνέπειες ενός κοινού νομίσματος που δημιουργήθηκε χωρίς βασικές οικονομικές εξασφαλίσεις.
Από την άλλη, οικονομολόγοι και επενδυτές έχουν τη συνήθεια να αγνοούν τους νόμους της πολιτικής. Αυτό είναι εξίσου λάθος και θα μπορούσε να αποβεί ιδιαίτερα επικίνδυνο στην Ευρώπη τα επόμενα περίπου δύο χρόνια.
Ευτυχώς, δεν υπάρχει κάποια επείγουσα οικονομική κρίση για να αντιμετωπίσει η ήπειρος το 2016.
Θα υπάρξει συνεχιζόμενη ανησυχία σχετικά με την Ελλάδα και ίσως με την Ισπανία, δεδομένης της έκβασης της πρόσφατης εκλογικής αναμέτρησης. Με την πρώτη ματιά, ωστόσο, είναι δύσκολο να εντοπίσει κανείς οτιδήποτε μπορεί να προκαλέσει το είδος νευρικότητας και μετάδοσης που είδαμε στις χρηματοπιστωτικές αγορές καθένα από τα τελευταία πέντε χρόνια.
Υπάρχουν επίσης λίγα γεγονότα στην πολιτική ατζέντα που θα μπορούσαν να αναταράξουν τις αγορές ή την οικονομία, με βασική εξαίρεση το πιθανό βρετανικό δημοψήφισμα για τη συμμετοχή στην ΕΕ. Κυρίως, θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι το 2017 για τα μεγάλα προγραμματισμένα γεγονότα, περιλαμβανομένων των γενικών και προεδρικών εκλογών σε Γερμανία και Γαλλία.
Αυτή η προοπτική έχει οδηγήσει πολλούς να αισθάνονται μια γαλήνη σχετικά με την Ευρώπη για πρώτη φορά. Κάποιοι θα έλεγαν ακόμη πως το καταστροφικό χάσμα ανάμεσα στην πολιτική και την οικονομία της Ευρώπης, που επηρέασε πολλές φορές τις αγορές κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης, έχει επιτέλους γεφυρωθεί. Δεν μπορούμε παρά να ελπίζουμε.
Η ανάπτυξη δεν είναι ούτε κατά διάνοια αρκετά ισχυρή στην ευρωζώνη αυτή τη στιγμή και είναι απίθανο να επιταχυνθεί κατά το επόμενο έτος. Με την κατανάλωση και την εμπιστοσύνη των καταναλωτών να παίρνουν τα πάνω τους και την ανεργία να εξακολουθεί να πέφτει, η ανάκαμψη έχει τώρα το δικό της momentum.
Οι τρομοκρατικές επιθέσεις του Νοεμβρίου στο Παρίσι έχουν πλήξει βραχυπρόθεσμα την οικονομία σε Γαλλία και Βέλγιο, αλλά δεν ξέρω πολλούς οικονομολόγους που να έχουν μειώσει τις προβλέψεις τους για ανάπτυξη το 2016 λόγω φόβων για ένα νέο τρομοκρατικό κτύπημα ή για τη μεταναστευτική κρίση.
Στην πραγματικότητα, πολλοί οικονομολόγοι έχουν επιχειρηματολογήσει πως ο καθαρός αντίκτυπος της εισροής των μεταναστών θα είναι θετικός, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μετά. Η επιπρόσθετη δαπάνη που σχετίζεται με την κρίση, ιδιαίτερα στη Γερμανία, σημαίνει μια καθαρή τόνωση σε μια περίοδο κατά την οποία η συνολική δημοσιονομική στάση στην Ευρώπη είναι πιο χαλαρή απ’ ό,τι στο παρελθόν.
Κοιτάζοντας μέσα από έναν «οικονομικό φακό», η μαζική εισροή ανθρώπων από τη Συρία και αλλού -πολλοί από τους οποίους έχουν προσόντα και δεξιότητες- φαίνεται πως προσφέρει μια μακροπρόθεσμη τόνωση στις οικονομικές δυνατότητες μιας χώρας όπως η Γερμανία, της οποίας ο πληθυσμός που είναι σε ηλικία κατάλληλη για εργασία σε άλλη περίπτωση θα συρρικνωνόταν.
Αυτή η στενή οικονομική θεώρηση της μεταναστευτικής κρίσης είναι πιθανώς σωστή, αλλά θα μπορούσε να ήταν και καλύτερη. Ο πολιτικές «καταιγίδες» που κλονίζουν την Ευρώπη δεν είναι πιθανό να εκτροχιάσουν την ανάκαμψη σύντομα, αλλά η εμπειρία καταδεικνύει κάποιες μακροπρόθεσμες αιτίες για ανησυχία.
Ένα μάθημα είναι πως κάτι που δείχνει συντριπτικά θετικό για την οικονομία μπορεί ραγδαία να εξελιχθεί σε αρνητικό, αν η πολιτική κινηθεί σε αντίθετη κατεύθυνση.
Αυτό ακούγεται εκτυφλωτικά προφανές, αλλά δεν ήταν και τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο τη δεκαετία του 1990 και στις αρχές του 2000, όταν η καθαρή μετανάστευση από και προς την ΕΕ αυξήθηκε απότομα.
Για τους οικονομολόγους και τις επιχειρήσεις, τα οφέλη αυτής της εισροής εργατικών χεριών ήταν σαφή, και όμως οι πολιτικές και κοινωνικές συνέπειές της συνέδραμαν ώστε να μπει η Βρετανία σε ένα δρόμο πιθανής αποχώρησης από την ΕΕ. Για τους περισσότερους στις αγορές και για ένα μεγάλο κομμάτι της επιχειρηματικής κοινότητας, αυτό θα ήταν μια πραγματικά αρνητική έκβαση.
Μια παρόμοια δυναμική έχει εκτυλιχθεί πολύ πιο γρήγορα στη Γερμανία, όπου από το καλοκαίρι και μετά η δημοτικότητα της καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ έχει πληγεί από το γενναίο καλωσόρισμα εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών.
Επομένως, στις θετικές δημοσιονομικές, αλλά και από την πλευρά της προσφοράς, συνέπειες της μετανάστευσης, οι επενδυτές μπορεί να πρέπει τώρα να προσθέσουν ένα σχετικά σημαντικό αρνητικό: Ότι ο πιο αποτελεσματικός πολιτικός στην Ευρώπη ενδεχομένως δεν θα μπορέσει να επανεκλεγεί.
Στην κρίση της ευρωζώνης μάθαμε πως μια περιοχή κοινού νομίσματος είναι τόσο ισχυρή όσο είναι ο πιο αδύναμος κρίκος της. Τώρα παίρνουμε ένα παρόμοιο μάθημα με τα κοινά σύνορα της Ευρώπης.
Αν ο κόσμος αισθανθεί πως η ασφάλειά του, η οικονομική και ατομική, τίθεται σε κίνδυνο από την ενσωμάτωση, θα είναι πολύ πιο δύσκολο να επιτευχθεί η βαθύτερη συνεργασία που πιθανότατα θα απαιτηθεί για την ασφάλεια και την ταχύτερη ανάπτυξη.
Ρωτήστε τον Ντέιβιντ Κάμερον, τον Βρετανό πρωθυπουργό, του οποίου η ομάδα έχει τρομοκρατηθεί πως το μεταναστευτικό τελικά θα κυριαρχήσει στην καμπάνια του δημοψηφίσματος.
Πόσο θα έπρεπε να ανησυχούμε για την Ευρώπη; Στο απόγειο της κρίσης της ευρωζώνης, η απάντηση σε αυτή την ερώτηση ήταν σαφής: Οι κίνδυνοι μιας ευρύτερης μετάδοσης ήταν τόσο μεγάλοι που οι φορείς χάραξης πολιτικής, οι επενδυτές και όλοι οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να ανησυχούν πολύ για την Ευρώπη.
Τώρα που το πρόβλημα έχει μεταστραφεί από την οικονομία στη γεωπολιτική και στους μετανάστες, δεν είναι τόσο προφανές το γιατί οι επενδυτές θα έπρεπε να χολοσκάνε.
Η βραχυπρόθεσμη οικονομική προοπτική δείχνει ήρεμη, αλλά κανείς δεν θα έπρεπε να αμφιβάλλει για το ότι σε περίπτωση που αυτές οι κρίσεις δεν αντιμετωπιστούν σωστά, ενέχουν μακροπρόθεσμους κινδύνους για την οικονομία της Ευρώπης.
* Επικεφαλής στρατηγικής αγορών για την JPMorgan Asset Management.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου